نقش کلسیم در گیاهان و نحوه افزودن کلسیم به خاک

مقدمه:

حیات گیاهان به تمامی عناصر ماکرو و میکرو از جمله ازت، فسفر، پتاسیم و همچنین کلسیم، آهن، روی، منگنز و گوگرد و سایر عناصر مانند مولیبدن و نیکل و …وابسته می باشد.

کلسیم یکی از مهمترین عناصر ریز مغذی می باشد که نقش مهمی در گیاهان از جمله گوجه فرنگی دارد.

کلسیم در گیاه وظایف متعددی دارد. بطور عمومی کلسیم در حفظ پایداری و نفوذپذیری غشاء سلول، جوانه زنی و رشد دانه گرده و فعال کردن تعدادی از آنزیم ها، در تقسیم و بزرگ شدن سلول شرکت می کند. با وجود کلسیم گیاهان کمتر مستعد آفات و بیماری‌ها می‌شوند. وقتی صحبت از کلسیم می‌شود، مقادیر بیشتر همیشه بهتر نیست زیرا کلسیم بیش‌ازحد در خاک می‌تواند باعث بالا رفتن pH خاک شود، این بدان معناست که خاک بسیار قلیایی می‌شود و بر روی جذب سایر عناصر موجود در خاک و کودها تأثیر می‌گذارد.

گاهی کمبود کلسیم در محلول غذایی منجر به سمیت آمونیوم و تجزیه بافت آوندی ساقه اصلی گیاه می شود.

در یک گیاه زنده، کلسیم از نوک ریشه به سمت بالا در سراسر گیاه (با آب و از طریق تعرق) حرکت می‌کند. به همین دلیل آبیاری کافی همیشه مهم است. هنگامی‌که کلسیم به مقصد رسید، مانند بافت جدید یا نوک گیاه، سر جای خود باقی می‌ماند و حرکت نمی‌کند (کلسیم جز عناصری است که نمی‌تواند در گیاه حرکت کند و به همین علت علائم کمبود آن ابتدا در بافتهای جوان مشاهده می‌شود). در نتیجه در صورت کمبود کلسیم بافتهای جدید مانند نوک ساقه و برگ‌هایی که تازه می‌رویند نمی‌توانند به درستی شکل بگیرند.

علائم کمبود کلسیم ابتدا در برگ‌ها و بافتهای جوان‌تر ظاهر می‌شود، رشد متوقف می‌شود و گیاهان ظاهری علفی دارند. جوان‌ترین برگ‌ها معمولاً کوچک و بد شکل هستند و لکه‌های کلروتیک قهوه‌ای در امتداد حاشیه برگ‌ها ایجاد می‌شود که این لکه‌ها گسترش می‌یابند تا درنهایت در مرکز برگ با هم متحد شوند.

عملکرد کلسیم در گیاه:

حرکت کلسیم در گیاه بسیار کند میباشد و به دلیل محصور شدن در واکوئل ها حرکت آن فقط از طریق آوند چوبی امکان پذیر است. جذب کلسیم در تمامی اندام های گیااه به راحتی امکان پذیر نیست. این عنصر برای رسیدن به اندام ها احتیاج به رطوبت و تعرق دارد و به همین دلیل قسمت هایی مثل میوه که تعرق کمتری دارد جذب کمتری از کلسیم انجام میشود.

نقش کلسیم در گیاه شامل موارد زیر می باشد.

استحکام دیواره سلولی، کاهش تولید هورمون اتیلن و در نتیجه باعث کیفیت، سفتی و تردی میوه می شود.
کلسیم به عناصر یک ریز مغذی در فعال کردن سلولها و تقسیمات سلولی شرکت می کند.
کلسیم باعث افزایش قدرت بافت های گیاه و مقاومت به آفات و بیماری ها، شکستگی و صدمات می شود.
تامین نیاز کلسیم میوه باعث افزایش کیفیت و طول دوره انبارداری می شود.
کلسیم با کمک به تنظیم روزنه ها سبب افزایش رشد گیاهان می شود.
میزان کلسیم کافی مورد نیاز گیاه سبب افزایش مقاومت به تنش های محیطی از جمله گرما می شود.

عوامل موثر بر دسترسی گیاهان به کلسیم:

خاکهای اسیدی، شنی یا درشت اغلب کمبود کلسیم دارند. افزایش pH خاک می تواند جذب و دسترسی به کلسیم را بیشتر کند.
میزان ظرفیت خاک برای افزایش دسترسی به کلسیم نقش مهمی دارد. خاک باید به اندازه ی کافی ظرفیت جذب و نگهداشتن کلسیم را داشته باشد.
برخی عناصر با هم در رقابت هستند. حضور برخی عناصر مانند سدیم، پتاسیم و … و استفاده بیش از حد از آنها در خاک مانع از دسترسی و جذب کلسیم می شود.

علایم کمبود کلسیم در گیاهان:

یک آزمایش حرفه‌ای خاک CEC خاک شما را تعیین می‌کند. هرچه CEC بالاتر باشد، مواد آلی و رس بیشتری در خاک شما وجود دارد که خوب است، زیرا این خاکی است که آب و مواد مغذی مانند کلسیم را بهتر از خاک شنی نگه می‌دارد. CEC پایین نشان دهنده خاک شنی است که به احتمال زیاد فاقد مواد مغذی است زیرا در خاک شنی مواد غذایی مورد شستشو قرار می‌گیرند و سریع‌تر از خاک خارج می‌شوند.

بر اساس CEC و pH موجود در آزمایش خاک شما متوجه می‌شوید که آیا نیاز است مواد آلی را به خاک اضافه کنید یا نه آیا باید خاک خود را با افزودن آهک قلیایی کنید یا با افزودن گوگرد آن را اسیدی‌تر کنید. ترکیب افزایش CEC و تنظیم pH باعث افزایش جذب کلسیم در محصولات شما می‌شود.

درحالی‌که آزمایش خاک مطمئن‌ترین روش برای تعیین نیاز به اصلاح خاک شما و برطرف کردن کمبودها است، برخی از علائم کمبود کلسیم در گیاهان نیز وجود دارد که با دیدن این علائم می‌توانید نسبت به تأمین کلسیم برای گیاهانتان اقدام کنید.

کاهش رشد یا ضعیف شدن گیاه، پیچش برگ‌ها یا شاخه‌های جوان، سوزش یا لکه‌های قهوه‌ای روی برگ‌های جوان، جلوگیری از رشد جوانه‌ها، کندی رشد یا از بین رفتن نوک ریشه، فنجانی شدن برگ‌های بالغ، کلروز (زرد شدن برگ‌ها)، سوختگی نوک برگ‌ها و آسیب میوه مانند پوسیدگی انتهایی شکوفه (گلگاه) روی گوجه‌فرنگی و فرورفتگی‌های تلخ روی سیب همگی می‌توانند نشانه‌های کمبود کلسیم باشند.

میزان کلسیم موجود در خاک نمی‌تواند به شما چیزی در مورد میزان جذب آن توسط گیاهان بگوید. یک عبارت کلیدی برای جذب کلسیم خاک ظرفیت تبادل کاتیونی (CEC) است. خاک را مانند یک مخزن ذخیره مواد مغذی گیاهی برای کلسیم و منیزیم تصور کنید. CEC توانایی نسبی خاک برای جذب و نگهداری یک ماده مغذی خاص به شکل کاتیون یا یون‌های دارای بار مثبت است. دانستن این موضوع، جهت اینکه بدانید آیا گیاهان شما به میزان کافی کلسیم دریافت می‌کنند یا نه بسیار مهم است.

اگر با وجود کلسیم کافی در خاک گیاهان قادر به دریافت کلسیم نیستند، این عدم توانایی میتواند مستقیماً به سطح CEC و همچنین pH خاک شما در ارتباط باشد. خاک‌هایی با pH بالاتر معمولاً حاوی کلسیم بیشتری هستند. خاک‌هایی با ظرفیت تبادل کاتیونی (CEC) بین ۷ تا ۱۵ و pH 6.9، حدود ۷۰% کلسیم دارند که این میزان برای گیاهان مناسب است.

انواع کودهای کلسیم

منابع کلسیم متعددی جهت افزودن به خاک یا اسپری کردن روی گیاهان وجود دارد. شما باید بدانید کدام یک برای مقاصد شما مناسب‌تر است؟ به چه میزان و چه زمانی استفاده کنید؟ میزان و نحوه استفاده از کودهای کلسیم بستگی به سطح pH خاک شما، زمان و همچنین محصولاتی که در حال رشد هستند دارد.

محلول‌پاشی برگی

از جمله کودهای کلسیم مناسب محلول‌پاشی برگی عبارت‌اند از استات کلسیم، نیترات کلسیم، کلرید کلسیم

محلول‌پاشی برگی کلسیم سریع‌ترین راه برای درمان کمبود حاد کلسیم در گیاهان است، زیرا گیاهان مواد مغذی را به‌طور مؤثرتری از طریق برگ‌ها جذب می‌کنند. اغلب از محلول‌پاشی برگی به‌عنوان درمانی برای مشکلات گیاهان ظریف مخصوصاً برای نهال و پیوند استفاده می‌شود. محلول‌پاشی خاک را اصلاح نمی‌کند و باید مکمل مدیریت تغذیه مناسب خاک در نظر گرفته شود.

آهک

کربنات کلسیم و سایر اشکال سنگ‌آهک استخراج شده

آهک بزرگ‌ترین منبع کلسیم است که می‌توانید به خاک خود بدهید اما آهک، pH خاک شما را نیز افزایش می‌دهد و باعث می‌شود اسیدیته آن کمتر شود.

آهک دولومیتی (کربنات کلسیم)

آهک دولومیتی علاوه بر افزودن مقدار کافی کلسیم به خاک، حاوی کربنات منیزیم است و بنابراین از آن برای افزایش pH در خاک‌های کم منیزیم استفاده می‌شود. اگر آزمایش خاک نشان داد که سطح منیزیم در حال حاضر بالا است، یک محصول کلسیم دیگر انتخاب کنید.

گچ (سولفات کلسیم)

این یک مکمل سریع کلسیم با CEC پایین است که pH را افزایش نمی‌دهد.

آرد پوسته صدف/ صدف زمینی (کربنات کلسیم)

پوسته صدف درحالی‌که منبع خوبی از کلسیم است اما حلالیت کمی دارد و چندین سال طول می‌کشد تا مؤثر واقع شود. آن‌ها همچنین با گذشت زمان pH خاک را کمی افزایش می‌دهند.

خاکستر چوب (کربنات کلسیم)

خاکستر چوب‌های سخت – برخلاف خاکستر چوب‌های نرم که توصیه نمی‌شود – مقدار مناسبی کلسیم به خاک اضافه می‌کنند اما pH آن را نیز بالا می‌برند. اگر می‌خواهید pH خاک خود را بالا ببرید، به خاطر داشته باشید که خاکستر چوب سخت به اندازه نصف آهک مؤثر است.

سنگ نرم یا فسفات کلوئیدی (اکسید کلسیم)

فسفات کلوئیدی سنگ فسفات نیز نامیده می‌شود، کلسیم را دیرتر از آهک در خاک آزاد می‌کند و حلالیت کمتری دارد و pH را به‌طور متوسط افزایش می‌دهد.

پودر استخوان

این کود با فسفات بالا دیرتر از آهک آزاد می‌شود و حلالیت کمتری دارد. از آن برای خاک‌هایی که می‌خواهید pH را به‌طور متوسط بالا ببرید استفاده کنید. پودر استخوان به ویژه برای محصولات پیاز دار و محصولات ریشه‌ای مفید است.

پوسته تخم‌مرغ

این یک افسانه است که پوسته تخم‌مرغ از پوسیدگی انتهای شکوفه جلوگیری می‌کند؛ زیرا پوسته تخم‌مرغ خیلی آهسته تجزیه می‌شود تا به‌عنوان کود کلسیم مؤثر واقع شود، اما همچنان به‌عنوان ماده آلی به کمپوست اضافه می‌شود.

راهکارهای کاربردی تامین کلسیم گیاه:

استفاده از ارقام مقاوم به تنش های محیطی می تواند در مقابل کمبود و تنش مقاومت خوبی نشان دهند.
کنترل pH و آهک خاک در مراحل مختلف رشد گیاه کمک زیادی به دسترسی بیشتر کلسیم و جذب راحتتر آن می کند.
عدم استفاده از کود نیتروژن در اوایل تشکیل میوه باعث می شود که رقابت بین عناصر رخ ندهد و کلسیم راحتتر در دسترس گیاه قرار گیرد.
کاربرد کودهای کلسیم دار مانند کربنات کلسیم، سولفات کلسیم و … و کودهای مایع حاوی کلسیم مانند نیترات کلسیم مایع در مراحل رشد و گسترش محصول می تواند کمبود کلسیم را جبران و از خسارت جلوگیری کند.

نتیجه گیری:

کلسیم یکی از عناصر مهم مورد نیاز گیاه در خاک است. بهترین روش جهت تعیین اینکه آیا خاک شما به افزودن کلسیم نیاز دارد یا خیر، آزمایش حرفه‌ای خاک است. به خاطر داشته باشید که در یک گیاه زنده، کلسیم از نوک ریشه به سمت بالا در سراسر گیاه (با آب و از طریق تعرق) حرکت می‌کند. به همین دلیل آبیاری کافی همیشه مهم است. هنگامی‌که کلسیم به مقصد رسید، مانند بافت جدید یا نوک گیاه، سر جای خود باقی می‌ماند و حرکت نمی‌کند؛ بنابراین علائم کمبود کلسیم ابتدا در برگ‌ها و بافتهای جوان‌تر ظاهر می‌شود.