نقش عناصر ریز مغذی و کمبود آنها در گیاهان

عناصر ریز مغذی برای رفع کمبود گیاهان و محصولات کشاورزی از اهمیت بسیاری دارد. کمبود ریز مغذی ها ممکن است خسارت های جبران ناپذیرری به محصولات کشاورزی بزند. بنابراین ابتدا آگاهی از نقش عناصر ریز مغذی و تأمین کودهای مناسب که شامل این عناصر هستند برای بهره وری ما در کشاورزی بسیار مهم است. در این مقاله از سایت نارنج اسپادانا تلاش می شود  از این عناصر ریز مغذی و نقش آنها در گیاهان معرفی کاملی شود.

معرفی عناصر ریز مغذی

عناصر ریز مغذی شامل ۱۶ عنصر موردنیاز گیاه از جمله هفت عنصر آهن (Fe)، روی (Zn)، منگنز (Mn)، بُر (B)، مس (Cu)، مولیبدن (Mo) و کلر (Cl) است که  به مقدار ناچیزی موردنیاز گیاهان بوده و بدین علت آن‌ها را عناصر کم مصرف و یا عناصر ریزمغذی می‌نامند.

علارغم نام این این عناصر که به نظر میرسد گیاه به دوز بسیار کمی از آنها احتیاج داشته باشد اما در بسیاری از  موارد هم گیاهان با کمبود این عناصر مواجه اند.

کمبود عناصر غذایی کم مصرف در بعضی از درختان میوه و محصولات زراعی با توجه به مقدار نیاز گیاه، شرایط رطوبتی، درجه حرارت محیط و میزان آب آبیاری، متفاوت بوده ولی به نظر می‌رسد سرآمد این عناصر روی (Zn) بوده و علاوه بر آن در غلات و درختان میوه منگنز، در چغندرقند بُر، در انگور منیزیم و منگنز، در دانه‌های روغنی آهن، در سیب زمینی و پیاز منگنز و مس و در گیاهان و گل‌های زینتی بُر و آهن می‌باشد.

همچنین به عنوان مثال یکی دیگر از عناصر ریز مغذی دیگر که  نقش بسیار مهم و کلیدی در گیاهان دارد عنصر آهن است که کمبود ان در گیاه منجر به کاهش میزان فتوسنتز و کلروز بین رگبرگی و در نهایت سفید شدن برگ‌های گیاه شما می‌شود.

آهن (Fe)

نقش ریز مغذی آهن در ساخت کلروفیل، تولید کربوهیدرات‌ها، تنفس، احیاء شیمیایی نیترات و سولفات، تبدیل ازت نتیراته به اسیدهای آمینه، حیاتی است. و یکی از عناصر ضروری برای گیاه بوده و نقش اساسی در ساختمان کلروپلاست دارد. کمبود آهن در گیاهان نشانه ها و علائمی دارد که در زیر تیتروار گفته میشود:

• یکی از علائم بارز کمبود آهن، کلروز بین رگبرگی است – در این مورد، برگ‌های جوان‌تر و در حال ظهور رنگ روشن‌تر یا زرد به خود می‌گیرند درحالی‌که رگبرگ‌های برگ تیره‌ باقی می‌مانند.
• ممکن است متوجه شوید که شاخه‌های جدید از نوک می‌میرند.
• کمبود شدید آهن منجر به سفید شدن برگ‌های گیاه می‌شود.
• در گیاهان سبز، اغلب میان سطح آهن و مقدار کلروفیل همبستگی مناسبی وجود دارد و گیاهانی که به خوبی از آهن برخوردارند دارای کلروفیل بیشتری هستند. در اثر کمبود آهن، پروتئین گیاه کاهش و همزمان با آن مقدار ترکیبات نیتروژن آلی قابل حل افزایش می‌یابد. همچنین بین آهن و روی در محیط ریشه رقابت وجود داشته و با افزایش میزان روی، از جذب آهن جلوگیری می‌گردد.
• کمبود آهن عموما در خاک‌هایی رخ می‌دهد که قلیایی هستند و آهک دارند. البته که آهن زیادی در خاک قلیایی وجود دارد، اما شرایط باعث می‌شود که آهن جامد شود و گیاه نتواند آن را برای رساندن به ریشه پردازش کند. میزان آهن تا زمانی که شما شرایط خاک را تغییر دهید، غیرقابل دسترس خواهد بود.

برای رفع علائم کمبود آهن در گیاهان می‌توانید در هنگام رشد گیاه، به آن کود آهن اضافه کنید. آهن برای رشد گیاه ضروری است و اضافه کردن میزان کود مناسب خطری ندارد. در فصول مختلف سال، مخصوصا فصولی که سرد می‌شود میزان آهن شاید در خاک کم باشد. در چنین زمانی می‌توانید کود اضافه کنید.

روی (Zn)

 عنصر ریز معذی روی برای بسیاری از سیستم‌های آنزیمی‌گیاه، اکسین‌ها، ساخت پروتئین و تولید بذر موردنیاز می‌باشد. همچنین در فعل و انفعالات متعدد از جمله افزایش درصد پروتئین غلات، کاهش تجمع کادمیم و کاهش مسمومیت بُر و تکامل و غنی سازی بذر دخالت می‌نماید. کمبود روی هم علائم و نشانه های دارد که در زیر ذکر می شود:

• کمبود روی عمدتاً بر جدیدترین برگ‌های گیاه شما تأثیر می‌گذارد. شما می‌توانید انتظار مشاهده کلروز بین رگبرگی را داشته باشید، به طوری که برگ زرد می‌شود و رگبرگ‌ها سبز می‌مانند. علاوه بر این، این برگ‌ها ممکن است لکه‌های نکروز ایجاد کنند و همچنین ممکن است کوچک‌تر از حد انتظار با ظاهری خالدار یا برنزی به نظر برسند. به دلیل کوتاه‌تر بودن میانگره‌ها، برگ‌های جدید نیز می‌توانند به‌صورت خوشه‌ای در کنار هم رشد کنند.
• کمبود روی در خاک‌های شنی و همچنین در محیط‌های رشدی که دارای pH بالا (قلیایی) هستند، بیشتر دیده می‌شود. علاوه بر این، مقادیر بیش‌ازحد فسفر می‌تواند روی را از دسترس گیاهان شما خارج سازد.

برای راه‌حل سریع‌تر، می‌توانید از محلول‌پاشی سولفات روی یا کلات روی مستقیماً روی برگ‌های آسیب‌دیده استفاده کنید. برای رفع کمبود روی در محیط رشد خود، باید از یک افزودنی غنی از کلات روی استفاده کنید، زیرا این شکل روی به‌آسانی در دسترس گیاهان شما قرار می‌گیرد. بااین‌حال، به خاطر داشته باشید که اگر محیط کشت شما دارای PH بالایی است، قبل از تلاش برای درمان کمبود روی، باید این مشکل را برطرف کنید.

بور (B)

ریز مغذی بور برای تکمیل غشاء سلولی، توسعه دیواره سلولی، تقسیم و توسعه سلول، گرده افشانی، لقاح گل و تشکیل میوه نقش اساسی را در گیاهان بازی می‌کند. بور به مقدار کم موردنیاز گیاهان است. از نشانه های کمبود بور علائمی است که در ادامه بیان می شود:

• توقف رشد و تغییر شکل گیاه یکی از رایج‌ترین نشانه‌های کمبود بور است.
• کمبود بور روی ریشه‌ها و شاخساره‌های گیاهان تأثیر می‌گذارد، به‌طوری‌که ریشه‌ها ضخیم و کوتاه می‌شوند و نوک ریشه متورم می‌شود. گاهی اوقات تعداد زیادی از ریشه‌های کوچک ثانویه رشد می‌کنند که منجر به پدیده‌ای به نام «جاروی جادوگر» می‌شود.
• همان‌طور که کمبود بور پیشرفت می‌کند، برگ‌های قدیمی شما سبز تیره و براق به نظر می‌رسند، درحالی‌که رشد جدید هنگام لمس شکننده یا چرمی است. برگ‌های جدیدتر نیز ممکن است ظاهری شبیه زنگ‌زدگی پیدا کنند.

بور برای مراحل رشد رویشی و زایشی گیاهان شما مهم است، زیرا در انبساط سلولی، مدیریت آب و انتقال کربوهیدرات‌ها و سایر عملکردها نقش دارد. دلایل کمبود بور از استفاده از خاک‌های شنی که اغلب شسته می‌شوند (ازآنجایی‌که بور محلول است و بنابراین می‌تواند به‌راحتی خارج شود) تا محیط رشد با pH بالا (قلیایی) که بور را در دسترس گیاهان شما قرار نمی‌دهد، متغیر است. آبیاری بیش‌ازحد یا کم‌آبی نیز می‌تواند بر در دسترس بودن بور تأثیر بگذارد. یکی از راه حل های رفع کمبود بور استفاده از بوراکس یا اسید بوریک برای درمان کمبود بور استفاده می‌کنند. این را می‌توان رقیق کرد و به محلول غذایی یا کود خود اضافه کرد. قبل از شروع درمان در مورد محیط رشد خاص خود مشاوره بگیرید، زیرا بور اضافی برای گیاهان سمی است.

مس (Cu)

نقش ریز مغذی مس عمدتاً در فعالیت‌های آنزیمی‌و تولید کلروپلاست است. وجود این عنصر در سیستم‌های آنزیمی‌اکسیدازکاتالاز، واکنش‌های انتقال الکترون برای فعال کردن آنزیم‌های مختلف ضروری است. مصرف مس در برخی سبزی‌ها به ویژه پیاز سبب کاهش تجمع نیترات و آهن در غده و اندام‌های رویشی می‌شود. پیاز، غلات و درختان میوه از حساس‌ترین محصولات نسبت به کمبود مس هستند. نشانه های کمبود ریز مغذی مس به قرار زیر است:

• کمبود مس روی برگ‌های جدیدتر در بالای گیاه و همچنین نقاط رشد تأثیر می‌گذارد. برگ‌های جدید ظاهری کوتاه یا پژمرده و با لکه‌های نکروز به خود می‌گیرند. بسته به گونه گیاهی، برگ‌ها می‌توانند رنگ سبز مایل به آبی به خود بگیرند و کلروز بین رگبرگی را نشان دهند، به‌گونه‌ای که برگ زرد می‌شود اما رگبرگ‌ها سبز باقی می‌مانند. برگ‌های بالغ ممکن است شروع به ریزش کنند و رشد گل‌ها مختل شود.
• کمبود مس بیشتر در خاک‌های شنی و همچنین در محیط‌های رشد با pH نادرست شایع است. سطوح بیش‌ازحد فسفر و آهن نیز می‌تواند مانع جذب مس توسط گیاهان شود.

ازآنجایی‌که گیاهان شما به مس زیادی نیاز ندارند، از اسپری برگی حاوی سولفات مس استفاده کنید. محلول باید قبل از شروع هرگونه درمان کمبود، رقیق شود و PH شما باید درست باشد. مس اضافی می‌تواند منجر به مسمومیت شود، بنابراین بهتر است با اسپری محلول‌پاشی شروع کنید و در صورت عدم رفع کمبود، گزینه‌های درون ریشه را در نظر بگیرید.

منگنز (Mn)

نقش ریز مغذی منگنز درگیاه، مشارکت آن در سیستم‌های ترکیبی است. منگنز در واکنش‌های انتقال الکترون در گیاه دخالت دارد و در تولید کلروفیل نیز نقش دارد. گیاهان حساسیت متفاوتی نسبت به کمبود منگنیز از خود نشان می‌دهند. سیب زمینی، غلات و درختان میوه بیشترین حساسیت را نسبت به کمبود منگنز از خود نشان می‌دهند. مانند آهن و سایر عناصر گروه فلزهای سنگین، منگنز همراه با سایر فلزها در فعال سازی آنزیم‌های متعددی که با متابولیسم کربوهیدرات‌ها، واکنش‌های فسفریل شدن و چرخه ی اسید سیتریک سر و کار دارند، اثر دارد.

• شایع‌ترین علامت کمبود منگنز کلروز بین رگبرگی در برگ‌های جوان است که در آن برگ رنگ‌پریده یا زرد می‌شود درحالی‌که رگبرگ‌ها سبز می‌مانند. در صورت کمبود منگنز، لبه‌های برگ نیز ممکن است سبز باقی بمانند. برگ‌ها همچنین ممکن است لکه‌های تیره یا نکروزه پیدا کنند.
• کمبود منگنز به شدت بر رشد تأثیر می‌گذارد، ریشه‌ها، شاخساره‌ها و برگ‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد و همچنین منجر به کاهش اندازه کلی گیاه می‌شود.

منگنز در فرآیندهای مختلفی ازجمله تشکیل کلروفیل، فتوسنتز، تنفس و تقسیم سلولی در گیاهان نقش دارد. از نظر علل کمبود منگنز، pH نادرست و عدم تعادل مواد مغذی محتمل‌ترین مقصران هستند. بااین‌حال، وجود آهن بیش‌ازحد در محیط رشد شما نیز می‌تواند باعث کمبود منگنز شود، زیرا ممکن است دسترسی گیاهان شما به منگنز را تحت تأثیر قرار دهد. ازآنجایی‌که منگنز بیش‌ازحد می‌تواند منجر به سمیت شود توصیه می‌کنیم سیستم رشد خود را با آب تازه دارای pH متعادل و تعادل صحیح مواد مغذی ازجمله منگنز شستشو دهید.

برای درمان برگ‌های آسیب‌دیده، می‌توانید از محلول‌پاشی رقیق‌شده سولفات منگنز یا کلات منگنز استفاده کنید که یک راه‌حل کوتاه‌مدت برای رفع کمبود منگنز است.

مولیبدن (Mo)

ضرورت ریز مغذی مولیبدن به تازگی ثابت شده است. این عنصر احتمالاً به وسیله ریشه گیاهان جذب می‌شود. مولیبدن فقط به مقدار خیلی کم موردنیاز است. این نکته اهمیت قابل توجهی دارد زیرا مقدار زیادتر از حد آن ممکن است موجب مسمویت حیواناتی شود که در مزارع تیمار شده با مولیبدن چرا می‌کنند.

• کمبود مولیبدن معمولاً خود را در برگ‌های پایین‌تر و مسن‌تر گیاهان نشان می‌دهد که شروع به ایجاد رنگ زرد خالدار در لبه‌های برگ می‌کنند. بقیه برگ‌ها ممکن است ظاهر سبز روشن به خود بگیرند. با پیشرفت این کمبود، می‌توانید انتظار داشته باشید که نکروز لبه‌های برگ را مشاهده کنید و برگ‌ها ظاهری باریک یا تغییر شکل یافته پیدا کنند.

مولیبدن برای انواع فرآیندهای رشد گیاه (اما فقط در مقادیر بسیار کم) مورد نیاز است. این ریزمغذی همچنین برای تبدیل نیتروژن به آمونیاک ضروری است که برای سلامت بهینه گیاه مورد نیاز است. محتمل‌ترین علت کمبود مولیبدن، pH نادرست یا عدم تعادل مواد مغذی است. ازآنجایی‌که مولیبدن به مقدار خیلی کمی مورد نیاز است، توصیه می‌کنیم سیستم رشد خود را با آب تازه دارای pH متعادل و تعادل صحیح مواد مغذی ازجمله مولیبدن شستشو دهید.

مشاوره تخصصی کشاورزی با کارشناسان نارنج اسپادانا

کشاورزان عزیز که در مورد نقش عناصر ریز معذی در بهبود کمیت و کیفیت محصولات کشاورزی اطلاعات بیشتری می خواهند و یا برای رفع علائم کمبود ریز مغذی های نیاز به خیر کودهای میکرو کامل دارند، می توانید بصورت تلفنی از مشاوران داروخانه کشاورزی نارنج اسپادانا تماس بگیرید. مشاوران نارنج اسپادانا تا رسیدن به نتیجه مطلوب در کنار شما هستند. برای مشاوره با کاشناسان نارنج اسپادانا می توانید با شماره های تماس زیر، البته به غیر از روزهای تعطیل) تماس بگیرید و مشکلات خود در زمینه کشاورزی و باغداری را مطرح کنید.

۰۹۱۱۱۲۹۸۹۷۹

۰۹۱۳۳۷۵۲۷۳۴